Mutfak Tasarımında Ergonomi Nasıl Olmalıdır?

   Mutfak, konutlarda en önemli yaşam alanlarından biridir. Mutfak, yemeklerin hazırlandığı, yemeklerin yenildiği, kimi zaman misafirlerin ağırlandığı, aile bireylerinin sohbet ettiği, keyifli zaman geçirdikleri bir iç mekandır. Diğer bir anlatımla mutfak, asıl fonksiyonu olan yemek yapmak ve yapılan yemekleri yemenin dışında farklı kullanım amaçlarına sahip olan bir mekandır.

      Mutfağın doğru bir şekilde tasarlanmaması, zaman kaybı, fiziksel bir takım sağlık sorunları, verim düşüklüğü, memnuniyetsizlik ve benzeri gibi sonuçları ortaya çıkarabilir. Mutfak tasarımının işlevsel olması bir bakıma ergonomik olmasıyla orantılıdır.

     
Mutfakla ilişkili olarak yürütülen ergonomi araştırmaları çok geniş bir kapsam oluşturmakla birlikte genelde üç odakta toplanmaktadır.

      Çalışma üçgeni içinde yer alan eylemler pişirme, hazırlama ve saklamadır. Bu alan yaklaşık yedi metreyi geçmemelidir. Eviye, ocak ve buzdolabı arasında olan bu mesafe önemlidir. Örneğin İngiliz Çevre Bakanlığı Çevre Araştırmaları Bölümü bu değerleri 3,6 m ve 6 m olarak vermekte; ayrıca evye ve pişirici arasındaki uzaklığı 1,2-1,8 m olarak sınırlamaktadır Sağ elini kullanan kullanıcılar için eylem sırası soldan sağa, sol elini kullananlar için sağdan sola doğru dizilmektedir. Mutfakta rahatlıkla bu üçgende erişim sağlanmalı ve aynı zamanda çalışma alanı da bırakılmalıdır.

     
    En çok kullanılan araç gereçler boy hizasında olmalı, büyük ve ağır tencereler ise tezgahın altında çalışma alanına yakın olmalıdır. Raylı dolaplar ve çekmeceler çabuk ulaşmayı sağlar. Ayrıca depolama kapasitesi olarak da daha geniş alan sağlar.

     Tezgah bitimindeki işlevsiz alanlar depolama alanı olarak kullanılabilir. Tencere, tava gibi araç gereçler asılarak yer kazanımı sağlanabilir.

      Çabuk bozulan gıdalar ve dayanıklı gıdalar olarak depolama düzenlenir. Günümüz mutfaklarında depolamak için özel bir alan yoktur fakat raylı sistemler kullanılarak depolama yapılır. Boy ya da üst dolaplarda dışarı çekilebilen kiler sistemleri, çelik sepetler erzakların düzenli yerleşmelerini sağlar.

    Taze gıdaların depolanması için buzdolabı ve derin dondurucu gibi cihazların konumu önemlidir. Buzdolabı mutfağın girişine yakın ve tezgahın başında yer almalıdır. Ocak ve fırın ise pencere önünden uzak olmalıdır.

    Yıkama aktivite alanında temel alan eviyedir. Kolay ulaşılabilen ve yıkama aktivitelerinin kolaylıkla yapılması gerekir. Bulaşık makinası konumu da çok önemlidir. Sağ elini kullananlar için, bulaşık makinası solda, eviyeye yakın olmalıdır. Sol elinin kullananlar için ise sağda olmalıdır. Bulaşık makinasının kolay doldurulup boşaltılabilmesi için tezgahla kapak arasında en az 105 cm mesafe olmalıdır.

     Hazırlama aktivite alanında en önemli etken tezgahtır. Dayanıklı bir tezgah malzemesi ve kolay temizlenebilen kesme tahtası işlevsellik sağlar. Tezgahın uzun bölümünde yemek hazırlanmalı, eviye ve ocak yakın olmalıdır. Ocak ile eviye arasında 60 cm mesafe olmalıdır.

     Pişirmede fırın ve ocak kullanılır. Ocak çalışma alanından 5 cm aşağıda tasarlanmalıdır. Tezgah üzerine yerleştirilmeli duvara olan uzaklığı 30 cm’den az olmamalıdır. Havalandırma için davlumbazın tezgahla arası 60-65 cm olmalıdır. Güvenlik açısından konumlandırılması çok işlek olan bir yer olmamalıdır. Fırın ve ocağın yeri kapı girişinden uzak olmalıdır. Çocuklu ailelerde ocak önü koruyucu kullanılmalıdır. Davlumbazların verimli çalışabilmeleri için ocaktan 60-80 cm yükseklikte olmaları ve minimum 200–350 m3 havayı çekebilecek güçte olmaları gerekmektedir.

       Yapılacak olan tasarımlarda dikkat edilen, ergonomik faktörlerdir. Hiçbir uygulama gelişigüzel olmamakla beraber kişinin anatomik ve ergonomik yapısına uygun olarak çözümlenir. Bu ölçüler doğrultusunda donatı elemanları tasarlanır ve uygulanır. Burada amaç bireyin zorlanmadan mutfak içi eylemlerini gerçekleştirebilmesi olmalıdır.